Philosophy in the context of physics and cosmology: Leszek M. Sokołowski’s philosophical views
Article Sidebar
Main Article Content
Abstract
The article attempts to reconstruct and analyze selected philosophical views of Leszek Sokołowski—a Krakow physicist and cosmologist who published many works dealing with issues on the border of science and philosophy (including metaphysics). An important aim of the article is also to place Sokołowski’s views in the context of the concept of “philosophy in science” (by M. Heller) and the phenomenon of the Kraków School of Philosophy in Science. In this paper, I suggest that Sokołowski’s views fit into the philosophy initiated by Michał Heller, and Sokołowski himself can be considered a member of the Kraków School of Philosophy in Science.
Article Details
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
References
Burtyn, Stanisław. 1997. Idea matematyczności przyrody a problem jedności nauk przyrodniczych. Studia Philosophiae Christianae 33 (2): 95–101.
Czerniawski, Jan. 2009. Ruch, przestrzeń, czas. Protofizyczne i metafizyczne aspekty podstaw fizyki relatywistycznej. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Czerniawski, Jan. 2012. Protofizyka a istota teorii względności. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 83 (3): 187–199. Dąbek, Dariusz. 2016. Nauka i religia w kosmologii Edwarda Artura Milne’a. Zagadnienia Naukoznawstwa 52 (2): 275–292.
Davies, Paul. 1996. Zasada antropiczna. Postępy Fizyki 37 (3): 213–258.
Filipek, Magdalena. 2008. Elementy absolutne w fizyce w kontekście filozofii Maxa Plancka. Studia Philosophiae Christianae 44 (2): 223–237.
Fuliński, Andrzej. 1993. O chaosie i przypadku, a także o determinizmie, redukcjonizmie i innych grzechach fizyków czyli o zmianach w obrazie świata widzianych okiem jednego z nich. Znak 465:31–49.
Grygiel, Wojciech. 2010. Teoria superstrun i Lee Smolina kłopoty z fizyką. Filozofia Nauki 18 (3): 141–152. Heller, Michał. 1986. Jak możliwa jest „filozofia w nauce”? Studia Philosophiae Christianae 22:7–19.
Heller, Michał. 1990. Nowa fizyka – perspektywy trwającej rewolucji. In Nauka – religia – dzieje. V seminarium w Castel Gandolfo 8–11 sierpnia 1988, edited by Jerzy Janik and Piotr Lenartowicz, 66–83. Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego.
Heller, Michał. 1992a. Filozofia nauki: wprowadzenie. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Papieskiej Akademii Teologicznej.
Heller, Michał. 1992b. Filozofia świata. Kraków: Znak.
Heller, Michał. 2013. Filozofia kosmologii. Kraków: Copernicus Center Press. Heller, Michał. 2014. Granice nauki. Kraków: Copernicus Center Press.
Heller, Michał. 2019. How is philosophy in science possible? Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 66:231–249.
Heller, Michał, Zbigniew Liana, Janusz Mączka, Adam Olszewski, and Włodzimierz Skoczny. 1999. Jak filozofuje się w OBI? Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 25:20–29.
Hołda, Miłosz. 2014. Teistyczne podstawy nauki. Epistemologiczne argumenty za istnieniem Boga. Tarnów: Biblos.
Jacyna-Onyszkiewicz, Zbigniew. 2018. Kosmologia kwantowa a ideologia materialistyczna. In Wpływ ideologii na naukę i życie społeczne, edited by M. Rucki, 303–315. Warszawa: Chrześcijańskie Forum Pracowników Nauki. Janowski, Jarosław. 2016. Zagadnienie istnienia i natury czasu w wybranych modelach kosmologicznych. Warszawa: Liberi Libri.
Janusz, Robert. 2017. Stulecie kosmologicznych prac Einsteina i de Sittera. Philosophical Problems in Science (Zagad- nienia Filozoficzne w Nauce) 63:167–181.
Jodkowski, Kazimierz. 2007. Spór ewolucjonizmu z kreacjonizmem. Warszawa: Megas.
Lemańska, Anna. 2020. Mathematicalness or mathematicability of nature? Studia Philosophiae Christianae 56:61–80.
Liana, Zbigniew, and Janusz Mączka. 1999. Z kroniki OBI. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 25:133–152.
Pabjan, Tadeusz. 2013. Filozoficzne idee w fizyce i kosmologii Alberta Einsteina. Filozofia Nauki 21 (2): 131–143. Peacocke, Arthur. 1991. Teologia i nauki przyrodnicze. Kraków: Znak.
Polak, Paweł. 2011. 19th Century Beginnings of the Kraków Philosophy of Nature. In Philosophy in Science. Methods and Applications, edited by B. Brożek, J. Mączka, and W.P. Grygiel, 325–333. Kraków: Copernicus Center Press.
Polak, Paweł. 2018. Tradycja krakowskiej filozofii w nauce: między XIX a XXI wiekiem. In 40 lat filozofii w uczelni papieskiej w Krakowie, edited by Jarosław Jagiełło, 491–513. Kraków: Wydawnictwo UPJPII.
Polak, Paweł. 2019. Philosophy in science: a name with a long intellectual tradition. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 66:251–270.
Polak, Paweł, and Kamil Trombik. 2022. The Kraków School of Philosophy in Science: profiting from Two Traditions. Edukacja Filozoficzna 74:205–229.
Popper, Karl. 1987. Hegel i nowy trybalizm. In Filozofować w kontekście nauki, edited by Michał Heller, Alicja Michalik, and Józef Życiński, 19–33. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne.
Rodzeń, Jacek. 2005. Czy sukcesy nauki są cudem? Studium filozoficzno-metodologiczne argumentacji z sukcesu nauki na rzecz realizmu naukowego. Tarnów: Biblos.
Schrödinger, Erwin. 2017. Przyroda i Grecy. Nauki przyrodnicze i humanistyczne. Warszawa: IFiS PAN. Sierotowicz, Tadeusz. 1997. Realizm w kontekście nauki. Filozofia Nauki 17:27–38.
Snow, Charles. 1999. Dwie kultury. Warszawa: Prószyński i S-ka.
Sobkowiak, Sebastian. 2019. Relacje między filozofią a współczesną nauką na przykładzie pism Weinera Heisenberga.
Filozofia Chrześcijańska 16:139–159.
Sokołowski, Leszek. 1978. Czy kosmologia jest nauką empiryczną? Studia Filozoficzne, no. 6, 65–71. Sokołowski, Leszek. 1983. Język i metoda [recenzja książki: j. życiński, Język i metoda]. Znak 342-343:1015–1016. Sokołowski, Leszek. 1984. O Galileuszu, nauce i uprzedzeniach. Przegląd Powszechny, 64–75.
Sokołowski, Leszek. 1986. Pluralizm wizji świata. O filozofii nauki Stefana Amsterdamskiego. Studia Philosophiae Christianae 22 (2): 197–207.
Sokołowski, Leszek. 1987. Alberta Einsteina filozofia fizyki. In Filozofować w kontekście nauki, edited by Michał Heller, Alicja Michalik, and Józef Życiński, 187–201. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne.
Sokołowski, Leszek. 1989. Głos w dyskusji po referacie ks. Gadacza. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 11:44–45.
Sokołowski, Leszek. 1990. Nadwyżkowość matematyki. In Matematyczność przyrody, edited by Michał Heller, Józef Życiński, and Alicja Michalik, 56–71. Kraków: OBI.
Sokołowski, Leszek. 1991. Posłowie tłumacza. In Teologia i nauki przyrodnicze, 257–268. Kraków: Znak. Sokołowski, Leszek. 1993. Kościół a nauka [recenzja książki: m. Heller, Nowa fizyka i nowa teologia]. Znak
:119–123.
Sokołowski, Leszek. 1994. Wszechświat, jego wymiar i ewolucja. In Kosmos i filozofia, edited by Zdzisław Golda and Michał Heller, 29–58. Kraków: OBI.
Sokołowski, Leszek. 1996. W poszukiwaniu teorii ostatecznej. In Przestrzenie Księdza Cogito. Księdzu Michałowi Hellerowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, edited by Stanisław Wszołek, 88–113. Tarnów: Biblos.
Sokołowski, Leszek. 1999. Mała apologia redukcjonizmu. In Sensy i nonsensy w nauce i filozofii, edited by Michał Heller, Janusz Mączka, and Jacek Urbaniec, 57–77. Kraków-Tarnów: OBI-Biblos.
Sokołowski, Leszek. 2000. Czas a grawitacja kwantowa. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 27:3–32.
Sokołowski, Leszek. 2001. Współczesne zagrożenia racjonalizmu. Analecta Cracoviensia 33:213–232.
Sokołowski, Leszek. 2006a. Alicja w Krainie Czarów, czyli społeczeństwo postindustrialne wobec nauki. In Wyzwania racjonalności. Księdzu Michałowi Hellerowi współpracownicy i uczniowie, edited by Stanisław Wszołek and Robert Janusz, 378–402. Kraków: WAM-OBI.
Sokołowski, Leszek. 2006b. Teorie efektywne i emergencja fizycznego obrazu świata. In Struktura i emergencja,
edited by Michał Heller and Janusz Mączka, 121–139. Kraków-Tarnów: PAU-OBI-Biblos.
Sokołowski, Leszek. 2007a. Człowiek jako twórca teorii fizycznych w wieloświecie. In Człowiek: twór Wszechświata – twórca nauki, edited by Michał Heller, Robert Janusz, and Janusz Mączka, 73–86. Kraków-Tarnów: PAU-OBI.
Sokołowski, Leszek. 2007b. Metric gravity theories and cosmology. I. Physical interpretation and viability. Classical and Quantum Gravity 24:3391–3411.
Sokołowski, Leszek. 2008a. Czego możemy się nauczyć na przykładzie teorii strun? In Prawa przyrody, edited by Michał Heller, Janusz Mączka, Paweł Polak, and Małgorzata Szczerbińska-Polak, 21–41. Kraków-Tarnów: OBI-PAU-UJ-Biblos.
Sokołowski, Leszek. 2008b. Uzasadnianie antropiczne, czyli człowiek we Wszechświecie. In Prace Komisji Filozofii Nauk PAU. Tom 2, edited by Jerzy Janik, 87–103. Kraków: PAU.
Sokołowski, Leszek. 2011a. O pewnych podobieństwach filozofii fizyki i religii. In Czy nauka zastąpi religię?, edited by Bartosz Brożek and Janusz Mączka, 45–62. Kraków: Copernicus Center Press.
Sokołowski, Leszek. 2011b. Parę uwag o matematyczności przyrody. In Nauka w filozofii. Oblicza obecności, edited by Stanisław Burtyn, Małgorzata Czarnocka, Włodzimierz Ługowski, and Anna Michalska, 209–220. Warszawa: IFiS PAN.
Sokołowski, Leszek. 2014. Czy można być chrześcijaninem w wielkim wszechświecie? In Relacja nauka-wiara. Nowe ujęcie dawnego problemu, edited by Jacek Golbiak and Monika Hereć, 179–195. Lublin: Wydawnictwo KUL. Sokołowski, Leszek. 2015a. Co nowego w filozoficznym problemie matematyczności przyrody? Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 58:63–88.
Sokołowski, Leszek. 2015b. Granice fizyki w kosmologii. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 59:25–81.
Sokołowski, Leszek. 2015c. Racjonalny chrześcijanin. Palestra. Pismo Adwokatury Polskiej 695-696 (11-12): 238–245. Sokołowski, Leszek. 2017. Kłopoty z jedynością Wszechświata. In Oblicza filozofii w nauce. Księga pamiątkowa z okazji 80. Urodzin Michała Hellera, edited by Paweł Polak, Janusz Mączka, and Wojciech Grygiel, 225–253. Kraków: Copernicus Center Press.
Sokołowski, Leszek. 2024. Polscy uczeni dyskutują o Bogu [głos w dyskusji]. https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,30633489,polscy-uczeni-dyskutuja-o-bogu-jestem-przekonany-jako-fizyk.html.
Sokołowski, Leszek, and Andrzej Staruszkiewicz. 1987a. Myśl czysta pojmuje rzeczywistość. O filozofii fizyki Alberta Einsteina (I). Przegląd Powszechny, no. 2, 176–186.
Sokołowski, Leszek, and Andrzej Staruszkiewicz. 1987b. Myśl czysta pojmuje rzeczywistość. O filozofii fizyki Alberta Einsteina (II). Przegląd Powszechny, no. 3, 348–367.
Szydłowski, Marek, and Paweł Tambor. 2010. Prostota modelu kosmologicznego a złożoność wszechświata. Roczniki Filozoficzne 58 (2): 153–180.
Szydłowski, Marek, and Paweł Tambor. 2015. Ontologiczne i epistemologiczne aspekty pojęcia „ex nihilo” w modelach kosmologicznych kwantowej kosmogenezy. Studia Philosophiae Christianae 51 (1): 141–163.
Szydłowski, Marek, and Paweł Tambor. 2020. Czy fizyczne teorie efektywne są wiarygodną strategią osiągnięcia teorii ostatecznej? Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 68:79–116.
Trombik, Kamil. 2019. The origin and development of the Center for Interdisciplinary Studies. A historical outline by 1993. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 66:271–295.
Trombik, Kamil. 2021. Koncepcje filozofii przyrody w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie w latach 1978–1993.
Studium historyczno-filozoficzne. Kraków: Scriptum.
Trombik, Kamil. 2023. Andrzej Fuliński as a representative of the concept of philosophy in science. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne w Nauce) 75:233–256.
Trombik, Kamil, and Paweł Polak. 2022. Teologia nauki – propozycja nowego otwarcia teologii na nauki. Człowiek i Społeczeństwo 54:49–64.
Turek, Józef. 2005. Filozofia kosmologii – zarys problematyki. Roczniki Filozoficzne 53 (2): 269–308. Wilson, Edward. 2011. Konsiliencja. Jedność wiedzy. Poznań: Zysk i S-ka.
Życiński, Józef. 1990. Trzy kultury. Poznań: W drodze.
Życiński, Józef. 1993. Granice racjonalności. Eseje z filozofii nauki. Warszawa: PWN.
Życiński, Józef. 1994. Postmodernistyczna krytyka racjonalności nauki. Studia Philosophiae Christianae 30 (2): 299–312.
Życiński, Józef. 2003. Naturalizm ontologiczny a rola superweniencji w ewolucji biologicznej. Roczniki Filozoficzne 51 (3): 7–18.
Życiński, Józef. 2009. Wszechświat emergentny. Bóg w ewolucji przyrody. Lublin: Wydawnictwo KUL.