To the rescue of theology – Philip Clayton’s idea of emergent mind
Article Sidebar
Published:
Jan 24, 2014
Main Article Content
Abstract
New worldview that arose from a number of important findings of science, including the Darwinian theory of evolution as well as the Big Bang theory, calls for a redefinition of the human place in the world of nature. Human mind, with its characteristic self-consciousness, is facing a difficult problem of understanding of his own nature as well as clarifying its relationship with the realm of the physical world. According to Philip Clayton, the correct answer to the question of the relation of mind to body (mind-body problem) is given by the concept of emergentism. While taking his arguments from modern science and philosophy, Clayton claims that the mind – causally active mental properties – is a valuable result of the evolution that has occurred through the emergence, and its special feature, i.e. rationality, sheds new light on attempts of the ultimate understanding of reality.
Article Details
How to Cite
Maziarka, T. (2014). To the rescue of theology – Philip Clayton’s idea of emergent mind. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne W Nauce), (54), 155–259. Retrieved from https://zfn.edu.pl/index.php/zfn/article/view/48
Issue
Section
Articles
References
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, [w:] tenże, Dzieła wszystkie, t. 1–7, przeł. L. Piotrowicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1990–1996.
Aylard E.H. et.al., Frontal Lobe Volume in Patients with Huntington’s Disease, „Neurology” 1998, 50, s. 252–258.
Baars B., The Global Brainweb: An Update on Global Workspace Theory, „Science and Consciousness Review” 2003 (October), s. 1–10.
Bealer G., Materialism and the Logical Structure of Intentionality, [w:] Objections to Physicalism, red. H. Robinson, Oxford University Press, Oxford 1993, s. 101–126.
Beardsley T., The Machinery of Thought, „Scientific American” 1997 (August), s. 78–83.
Bremer J., Osoba – fikcja czy rzeczywistość? Tożsamość i jedność Ja w świetle badań neurologicznych, Aureus, Kraków 2008.
Brentano F., Psychologia z empirycznego punktu widzenia, przeł. W. Galewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Bruntrup G., The Causal Efficacy of Emergent Mental Properties, „Erkenntnis” 1998, 48, s. 133–145.
Cartwright J., Evolution and Human Behavior, MIT Press, Cambridge 2000.
Chalmers D., Consciousness and its Place in Nature, [w:] Philosophy of Mind. Classical and Contemporary Readings, red. tenże, Oxford University Press, New York–Oxford 2002, s. 247–272.
Chalmers D., Facing Up to the Problem of Consciousness, „Journal of Consciousness Studies” 1995, 2, s. 200–219.
Chalmers D., The Conscious Mind, Oxford University Press, Oxford 1996.
Chalmers D., The Puzzle of Conscious Experience, „Scientific American” 1995, 6, s. 62–68.
Churchland P., Matter and Consciousness, MIT Press, Cambridge 1984.
Clayton P., Conceptual Foundations of Emergence Theory, [w:] The Re-Emergence of Emergence: The Emergentist Hypothesis from Science to Religion, red. P. Clayton, P. Davies, Oxford University Press, Oxford 2008, s. 1–31.
Clayton P., Emergence, Supervenience, and Personal Knowledge, „Tradition and Discovery: The Polanyi Society Periodical” 2002/2003, 3, vol. 29, s. 8–19.
Clayton P., In Quest of Freedom: The Emergence of Spirit in the Natural World, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2006.
Clayton P., Mind and Emergence: From Quantum to Consciousness, Oxford University Press, Oxford 2008.
Clayton P., Neuroscience, the Person, and God, [w:] Neuroscience and the Person: Scientific Perspectives on Divine Action, red. R.J. Russell i in., Vatican Observatory Publications, Vatican City State, Center for Theology and the Natural Sciences, Berkeley, CA 1999, s. 181–214.
Clayton P., The Emergence of Spirit, „CTNS Bulletin” 2000, 4, vol. 20, s. 3–20.
Cotterill R.M.J., Evolution, Cognition and Consciousness, „Journal of Consciousness Studies”, 2001, 8, s. 3–17.
Crane T., The Significance of Emergence, [w:] Physicalism and Its Discontents, re, C. Gillett, B. Loewer, Cambridge University Press, Cambridge 2001, s. 207–224; polski przekład: Doniosłość emergencji, [w:] Analityczna metafizyka umysłu. Najnowsze kontrowersje, red. M. Miłkowski, R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2008, s. 223–244.
Crick F., The Astonishing Hypothesis: The Scientific Search for the Soul, Charles Scribner’s Sons, New York 1994; polski przekład: Zdumiewająca hipoteza, czyli nauka w poszukiwaniu duszy, przeł. B. Chacińska-Abrahamowicz, M. Abrahamowicz, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
Crick F., Koch C., The Unconscious Homunculus. With Commentaries by Multiple Authors, „Neuro-Psychoanalysis” 2000, 2, s. 3–59.
Davies P., Kosmiczna wygrana. Dlaczego wszechświat sprzyja życiu?, przeł. B. Bieniok, E. Łokas, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008.
Davies P., Plan Stwórcy, przeł. M. Krośniak, Znak, Kraków 1996.
Deacon T., The Symbolic Species: The Co-Evolution of Language and the Brain, W.W. Norton, New York 1997.
Deacon T., Weber B., Thermodynamic Cycles, Development Systems, and Emergence, „Cybernetics and Human Knowing”, 2000, 7, s. 21–43.
Dehaene S., Naccache L., Towards a Cognitive Neuroscience of Consciousness: Basic Evidence and a Workspace Framework, „Cognition” 2001, 79, s. 1–37.
Dennett D., Consciousness Explained, Little, Brown & Co., Boston 1991.
Denton M., Evolution: A Theory in Crisis, Adler & Adler, Bethesda 1986.
Denton M., Nature’s Destiny: How the Laws of Biology Reveal Purpose in the Universe, Free Press, New York 1998.
Edelman G.M., Bright Air, Brilliant Fire: On the Matter of the Mind, Basic Books, New York 1992.
Edelman G.M., Tononi G., Consciousness and Complexity, „Science” 1998, 282, s. 1846–1851.
Edelman G.M., Tononi G., Reentry and the Dynamic Core: Neural Correlates of Conscious Experience, „Trends in Cognitive Science” 1999, 3, s. 139–151.
Emmeche C. et. al., Levels, Emergence, and Three Versions of Downward Causation, [w:] Downward Causation: Minds, Bodies and Matter, red. P.B. Anderson i in., Aarhus University Press, Aarhus 2000, s. 13–34.
Fodor J.A., Disunity of Science as a Working Hypothesis, „Synthese” 1974, 28, s. 97–115.
Fodor J.A., „Times Literary Supplement” 1992, 3, s. 5–7.
Foster J., Świat dla nas: obrona idealizmu fenomenalistycznego, [w:] Filozofia brytyjska u schyłku XX wieku, red. P. Gutowski, T. Szubka, przeł. R. Majeran, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998, s. 181–205.
A. Grobler, Metodologia nauk, Znak, Kraków 2006.
Grossman M. et. al., Language Comprehension and Regional Cerebral Defects in Frontotemporal Degeneration and Alzheimer’s Disease, „Neurology” 1998, 50, s. 157–163.
Gulick R. van, Reduction, Emergence and Other Recent Options on the Mind/Body Problem: A Philosophical Overview, „Journal of Consciousness Studies” 2001, 8, s. 1–34.
Haag J.W., Between Physicalism and Mentalism: Philip Clayton on Mind and Emergence, „Zygon” 2006, 3, vol. 41, s. 633– 647.
Haldane J.B.S., The Inequality of Man, Chatto & Windus, London 1932.
Hardcastle V.G., The Myth of Pain, MIT Press, Boston 1999.
Hare J., Is There an Evolutionary Foundation for Human Morality?, [w:] Evolution and Ethics: Human Morality in Biological and Religious Perspective, red. P. Clayton, J. Schloss, Eerdmans, Grand Rapids 2004, s. 80–108.
Hare R.M., Supervenience, „Aristotelian Society, Supplementary Volume” 1984, 58, s. 1–16.
Heil J., Multiply Realized Properties, [w:] Physicalism and Mental Causation: The Metaphysics of Mind and Action, red. S. Walter, H.-D. Heckmann, Imprint Academic, Exeter 2003, s. 11–30.
Heller M., Ostateczne wyjaśnienia wszechświata, Universitas, Kraków 2008.
Henderson L., Fitness of the Environment, Peter Smith, Gloucester 1979.
Hodos W., Butler A.B., Evolution of Sensory Pathways in Vertebrates, „Brain, Behavior, and Evolution” 1997, 50, s. 189–197.
Horgan J., From Supervenience to Superdupervenience: Meeting the Demands of a Material World, „Mind” 1993, 102, s. 555–586.
Ishiguro H., Leibniz’s Philosophy of Logic and Language, Cornell University Press, Ithaca 1972.
Jeans J., The Mysterious Universe, Cambridge University Press, Cambridge 1931.
Kim J., Emergence: Core Ideas and Issues, „Synthese” 2006, 151, s. 547–550.
Kim J., Myth of Nonreductive Materialism, „Proceeding and Addresses of the American Philosophical Association”, 1989, 63, nr 3, s. 31–47; polski przekład: Mit nieredukcyjnego materializmu, przeł. P. Gutowski, T. Szubka, [w:] Analityczna metafizyka umysłu. Najnowsze kontrowersje, red. M. Miłkowski, R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2008, s. 76–97.
Kim J., Psychophysical Supervenience, [w:] Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, red. tenże, Cambridge University Press, Cambridge 1993, s. 175–193.
Kim J., Supervenience and Mind, Cambridge University Press, Cambridge 1993.
Kim J., Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
Koch Ch., Neurobiologia na tropie świadomości, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004.
Korzeniewski B., Od neuronu do (samo)świadomości, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
Kosslyn S., Koenig O., Wet Mind: The New Cognitive Neuroscience, Free Press, New York 1992.
Lewis D., On the Plurality of Worlds, Basil Blackwell, Oxford 1986.
Maziarka T., O duszy i neuronach. Materialistyczne ujęcie człowieka w myśli Francisa Cricka, „Logos i Ethos” 2008, 25, s. 89–100.
McGinn C., The Mysterious Flame: Conscious Minds in a Material World, Basic Books, New York 1999.
Mellor D.H., Filozofia analityczna i jaźń, [w:] Filozofia brytyjska u schyłku XX wieku, red. P. Gutowski, T. Szubka, przeł. R. Majeran, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998, s. 415–435.
Monod J., Chance and Necessity, Collins, London 1972.
Morris S.C., Life’s Solution: Inevitable Humans in a Lonely Universe, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
Nagel T., Panpsychism, [w:] Mortal Questions, red. T. Nagel, Cambridge University Press, Cambridge 1979; wydanie polskie: Panpsychizm, [w:] Pytania ostateczne, red. A. Romaniuk, przeł. tenże, Aletheia, Warszawa 1997.
Nagel T., The Last Word, Oxford University Press, New York 1997.
Nagel T., What Is It Like to Be a Bat?, „Philosophy Review” 1974, 83, s. 435–450.
Nagel T., Widok znikąd, przeł. C. Cieśliński, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997.
Nietzsche F., Über Wahrheit und Lüge im Aussermoralischen Sinne, [w:] Nietzsche Werke, red. G. Colli, M. Montinari, Walter de Gruyter, Berlin 1973; angielski przekład: Philosophy and Truth: Selections from Nietzsche’s Notebooks of the Early 1870’s, red. D. Breazeale, Humanities Press, Atlantic Highlands 1993, s. 91–104.
O’Connor T., Emergent Properties, „American Philosophical Quarterly” 1994, 31, s. 91–104.
Parfit D., Reasons and Persons, Oxford University Press, Oxford 1984.
Peacocke A., God and the New Biology, Peter Books, Gloucester 1994.
Plantinga A., Warrant and Proper Function, Oxford University Press, New York 1993.
Poczobut R., Między redukcją a emergencją. Spór o miejsce umysłu w świecie fizycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Poczobut R., Odmiany emergencji w zastosowaniach do ontologii umysłu, „Roczniki Filozoficzne KUL” 2002, 50, s. 403–426.
Popper K.R., Odrzucenie materializmu, [w:] Refleksje na rozdrożu, red. S. Wszołek, Biblos, Tarnów 2000, s. 303–312.
Popper K.R., Eccles J.C., The Self and Its Brain, Springer Verlag, New York 1977.
Putnam H., The Nature of Mental States, [w:] tenże, Mind, Language, and Reality. Philosophical Papers, vol. 1, Cambridge University Press, Cambridge 1975, s. 429–440.
Rosenfield I., The Strange, Familiar, and Forgotten: An Anatomy of Consciousness, A. Knopf, New York 1992.
Searle J.R., Umysł. Krótkie wprowadzenie, przeł. J. Karłowski, Dom Wydawniczy „Rebis”, Poznań 2010.
Searle J.R., Umysł na nowo odkryty, przeł. T. Baszniak, PIW, Warszawa 1999.
Sellars W., Philosophy and the Scientific Image of Man, [w:] tenże, Science, Perception and Reality, Routledge and Kegan Paul, London 1963.
Sellars W., Science, Perception and Reality, Humanities Press, New York 1971.
Smith B.C., God, Approximately, tekst nieopublikowany.
Smith R., Modest Reductions and the Unity of Science, [w:] Reduction, Explanation and Realism, red. D. Charles, K. Lennon (red.), Oxford University Press, Oxford 1992, s. 19–43.
Sperry R.W., A Modified Concept of Consciousness, „Psychological Review” 1969, 76, s. 532–536.
Sperry R.W., Consciousness and Causality, [w:] The Oxford Companion to the Mind, red. R.L. Gregory, Oxford University Press, Oxford 1987, s. 164–166.
Sperry R.W., In Defense of Mentalism and Emergent Interaction, „Journal of Mind and Behaviour” 1991, 12, s. 221–246.
Sperry R.W., Macro- Versus Micro-Reductionism, „Philosophy of Science” 1986, 53, s. 265–270.
Sperry R.W., Mental Phenomena as Causal Determinants in Brain Function, [w:] Consciousness and the Brain, red. G.G. Globus, G. Maxwell, I. Savodnik, Plenum Press, New York 1976, s. 163–177.
Sperry R.W., Mind, Brain and Humanist Values, [w:] New Views of the Nature of Man, red. J.R. Platt, Chicago University Press, Chicago 1965, s. 71–92.
Stalnaker R., Varieties of Supervenience, [w:] tenże, Ways a World Might Be, Oxford University Press, Oxford 2003, s. 86–108; polski przekład: Odmiany superweniencji, przeł. T. Ciecierski, [w:] Analityczna metafizyka umysłu. Najnowsze kontrowersje, red. M. Miłkowski, R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2008, s. 98–126.
Strawiński W., Jedność nauki, redukcja, emergencja, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997.
Tormos J.M. et. al., Lateralized Effects of Self-Induced and Happiness on Corticospinal Excitability, „Neurology” 1997, 49, s. 487–491.
Velmans M., Making Sense of Causal Interactions between Consciousness and Brain, „Journal of Consciousness Studies” 2002, 9, s. 69–95.
Weinberg S., The First Three Minutes, Andre Deutsch, London 1977.
Weiskrantz L., Neuropsychology and the Nature of Consciousness, [w:] Mindwaves, red. C. Blackmore, S. Greenfield, Blackwell, Oxford 1987, s. 113–137.
Wróbel A., W poszukiwaniu integracyjnych mechanizmów działania mózgu, [w:] Mózg a zachowanie, red. T. Górska i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 460–486.
Żegleń U., Filozofia umysłu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.
Życiński J., Bóg i ewolucja. Podstawowe pytania ewolucjonizmu chrześcijańskiego, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002.
Życiński J., Strukturalna przyczynowość i konwergencja biologiczna w ewolucji kosmicznej, [w:] Ewolucja życia i ewolucja wszechświata, red. J. Mączka, P. Polak, Copernicus Center Press, Kraków 2011, s. 37–49.
Aylard E.H. et.al., Frontal Lobe Volume in Patients with Huntington’s Disease, „Neurology” 1998, 50, s. 252–258.
Baars B., The Global Brainweb: An Update on Global Workspace Theory, „Science and Consciousness Review” 2003 (October), s. 1–10.
Bealer G., Materialism and the Logical Structure of Intentionality, [w:] Objections to Physicalism, red. H. Robinson, Oxford University Press, Oxford 1993, s. 101–126.
Beardsley T., The Machinery of Thought, „Scientific American” 1997 (August), s. 78–83.
Bremer J., Osoba – fikcja czy rzeczywistość? Tożsamość i jedność Ja w świetle badań neurologicznych, Aureus, Kraków 2008.
Brentano F., Psychologia z empirycznego punktu widzenia, przeł. W. Galewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999.
Bruntrup G., The Causal Efficacy of Emergent Mental Properties, „Erkenntnis” 1998, 48, s. 133–145.
Cartwright J., Evolution and Human Behavior, MIT Press, Cambridge 2000.
Chalmers D., Consciousness and its Place in Nature, [w:] Philosophy of Mind. Classical and Contemporary Readings, red. tenże, Oxford University Press, New York–Oxford 2002, s. 247–272.
Chalmers D., Facing Up to the Problem of Consciousness, „Journal of Consciousness Studies” 1995, 2, s. 200–219.
Chalmers D., The Conscious Mind, Oxford University Press, Oxford 1996.
Chalmers D., The Puzzle of Conscious Experience, „Scientific American” 1995, 6, s. 62–68.
Churchland P., Matter and Consciousness, MIT Press, Cambridge 1984.
Clayton P., Conceptual Foundations of Emergence Theory, [w:] The Re-Emergence of Emergence: The Emergentist Hypothesis from Science to Religion, red. P. Clayton, P. Davies, Oxford University Press, Oxford 2008, s. 1–31.
Clayton P., Emergence, Supervenience, and Personal Knowledge, „Tradition and Discovery: The Polanyi Society Periodical” 2002/2003, 3, vol. 29, s. 8–19.
Clayton P., In Quest of Freedom: The Emergence of Spirit in the Natural World, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 2006.
Clayton P., Mind and Emergence: From Quantum to Consciousness, Oxford University Press, Oxford 2008.
Clayton P., Neuroscience, the Person, and God, [w:] Neuroscience and the Person: Scientific Perspectives on Divine Action, red. R.J. Russell i in., Vatican Observatory Publications, Vatican City State, Center for Theology and the Natural Sciences, Berkeley, CA 1999, s. 181–214.
Clayton P., The Emergence of Spirit, „CTNS Bulletin” 2000, 4, vol. 20, s. 3–20.
Cotterill R.M.J., Evolution, Cognition and Consciousness, „Journal of Consciousness Studies”, 2001, 8, s. 3–17.
Crane T., The Significance of Emergence, [w:] Physicalism and Its Discontents, re, C. Gillett, B. Loewer, Cambridge University Press, Cambridge 2001, s. 207–224; polski przekład: Doniosłość emergencji, [w:] Analityczna metafizyka umysłu. Najnowsze kontrowersje, red. M. Miłkowski, R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2008, s. 223–244.
Crick F., The Astonishing Hypothesis: The Scientific Search for the Soul, Charles Scribner’s Sons, New York 1994; polski przekład: Zdumiewająca hipoteza, czyli nauka w poszukiwaniu duszy, przeł. B. Chacińska-Abrahamowicz, M. Abrahamowicz, Prószyński i S-ka, Warszawa 1997.
Crick F., Koch C., The Unconscious Homunculus. With Commentaries by Multiple Authors, „Neuro-Psychoanalysis” 2000, 2, s. 3–59.
Davies P., Kosmiczna wygrana. Dlaczego wszechświat sprzyja życiu?, przeł. B. Bieniok, E. Łokas, Prószyński i S-ka, Warszawa 2008.
Davies P., Plan Stwórcy, przeł. M. Krośniak, Znak, Kraków 1996.
Deacon T., The Symbolic Species: The Co-Evolution of Language and the Brain, W.W. Norton, New York 1997.
Deacon T., Weber B., Thermodynamic Cycles, Development Systems, and Emergence, „Cybernetics and Human Knowing”, 2000, 7, s. 21–43.
Dehaene S., Naccache L., Towards a Cognitive Neuroscience of Consciousness: Basic Evidence and a Workspace Framework, „Cognition” 2001, 79, s. 1–37.
Dennett D., Consciousness Explained, Little, Brown & Co., Boston 1991.
Denton M., Evolution: A Theory in Crisis, Adler & Adler, Bethesda 1986.
Denton M., Nature’s Destiny: How the Laws of Biology Reveal Purpose in the Universe, Free Press, New York 1998.
Edelman G.M., Bright Air, Brilliant Fire: On the Matter of the Mind, Basic Books, New York 1992.
Edelman G.M., Tononi G., Consciousness and Complexity, „Science” 1998, 282, s. 1846–1851.
Edelman G.M., Tononi G., Reentry and the Dynamic Core: Neural Correlates of Conscious Experience, „Trends in Cognitive Science” 1999, 3, s. 139–151.
Emmeche C. et. al., Levels, Emergence, and Three Versions of Downward Causation, [w:] Downward Causation: Minds, Bodies and Matter, red. P.B. Anderson i in., Aarhus University Press, Aarhus 2000, s. 13–34.
Fodor J.A., Disunity of Science as a Working Hypothesis, „Synthese” 1974, 28, s. 97–115.
Fodor J.A., „Times Literary Supplement” 1992, 3, s. 5–7.
Foster J., Świat dla nas: obrona idealizmu fenomenalistycznego, [w:] Filozofia brytyjska u schyłku XX wieku, red. P. Gutowski, T. Szubka, przeł. R. Majeran, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998, s. 181–205.
A. Grobler, Metodologia nauk, Znak, Kraków 2006.
Grossman M. et. al., Language Comprehension and Regional Cerebral Defects in Frontotemporal Degeneration and Alzheimer’s Disease, „Neurology” 1998, 50, s. 157–163.
Gulick R. van, Reduction, Emergence and Other Recent Options on the Mind/Body Problem: A Philosophical Overview, „Journal of Consciousness Studies” 2001, 8, s. 1–34.
Haag J.W., Between Physicalism and Mentalism: Philip Clayton on Mind and Emergence, „Zygon” 2006, 3, vol. 41, s. 633– 647.
Haldane J.B.S., The Inequality of Man, Chatto & Windus, London 1932.
Hardcastle V.G., The Myth of Pain, MIT Press, Boston 1999.
Hare J., Is There an Evolutionary Foundation for Human Morality?, [w:] Evolution and Ethics: Human Morality in Biological and Religious Perspective, red. P. Clayton, J. Schloss, Eerdmans, Grand Rapids 2004, s. 80–108.
Hare R.M., Supervenience, „Aristotelian Society, Supplementary Volume” 1984, 58, s. 1–16.
Heil J., Multiply Realized Properties, [w:] Physicalism and Mental Causation: The Metaphysics of Mind and Action, red. S. Walter, H.-D. Heckmann, Imprint Academic, Exeter 2003, s. 11–30.
Heller M., Ostateczne wyjaśnienia wszechświata, Universitas, Kraków 2008.
Henderson L., Fitness of the Environment, Peter Smith, Gloucester 1979.
Hodos W., Butler A.B., Evolution of Sensory Pathways in Vertebrates, „Brain, Behavior, and Evolution” 1997, 50, s. 189–197.
Horgan J., From Supervenience to Superdupervenience: Meeting the Demands of a Material World, „Mind” 1993, 102, s. 555–586.
Ishiguro H., Leibniz’s Philosophy of Logic and Language, Cornell University Press, Ithaca 1972.
Jeans J., The Mysterious Universe, Cambridge University Press, Cambridge 1931.
Kim J., Emergence: Core Ideas and Issues, „Synthese” 2006, 151, s. 547–550.
Kim J., Myth of Nonreductive Materialism, „Proceeding and Addresses of the American Philosophical Association”, 1989, 63, nr 3, s. 31–47; polski przekład: Mit nieredukcyjnego materializmu, przeł. P. Gutowski, T. Szubka, [w:] Analityczna metafizyka umysłu. Najnowsze kontrowersje, red. M. Miłkowski, R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2008, s. 76–97.
Kim J., Psychophysical Supervenience, [w:] Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, red. tenże, Cambridge University Press, Cambridge 1993, s. 175–193.
Kim J., Supervenience and Mind, Cambridge University Press, Cambridge 1993.
Kim J., Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays, Cambridge University Press, Cambridge 2000.
Koch Ch., Neurobiologia na tropie świadomości, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2004.
Korzeniewski B., Od neuronu do (samo)świadomości, Prószyński i S-ka, Warszawa 2005.
Kosslyn S., Koenig O., Wet Mind: The New Cognitive Neuroscience, Free Press, New York 1992.
Lewis D., On the Plurality of Worlds, Basil Blackwell, Oxford 1986.
Maziarka T., O duszy i neuronach. Materialistyczne ujęcie człowieka w myśli Francisa Cricka, „Logos i Ethos” 2008, 25, s. 89–100.
McGinn C., The Mysterious Flame: Conscious Minds in a Material World, Basic Books, New York 1999.
Mellor D.H., Filozofia analityczna i jaźń, [w:] Filozofia brytyjska u schyłku XX wieku, red. P. Gutowski, T. Szubka, przeł. R. Majeran, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 1998, s. 415–435.
Monod J., Chance and Necessity, Collins, London 1972.
Morris S.C., Life’s Solution: Inevitable Humans in a Lonely Universe, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
Nagel T., Panpsychism, [w:] Mortal Questions, red. T. Nagel, Cambridge University Press, Cambridge 1979; wydanie polskie: Panpsychizm, [w:] Pytania ostateczne, red. A. Romaniuk, przeł. tenże, Aletheia, Warszawa 1997.
Nagel T., The Last Word, Oxford University Press, New York 1997.
Nagel T., What Is It Like to Be a Bat?, „Philosophy Review” 1974, 83, s. 435–450.
Nagel T., Widok znikąd, przeł. C. Cieśliński, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997.
Nietzsche F., Über Wahrheit und Lüge im Aussermoralischen Sinne, [w:] Nietzsche Werke, red. G. Colli, M. Montinari, Walter de Gruyter, Berlin 1973; angielski przekład: Philosophy and Truth: Selections from Nietzsche’s Notebooks of the Early 1870’s, red. D. Breazeale, Humanities Press, Atlantic Highlands 1993, s. 91–104.
O’Connor T., Emergent Properties, „American Philosophical Quarterly” 1994, 31, s. 91–104.
Parfit D., Reasons and Persons, Oxford University Press, Oxford 1984.
Peacocke A., God and the New Biology, Peter Books, Gloucester 1994.
Plantinga A., Warrant and Proper Function, Oxford University Press, New York 1993.
Poczobut R., Między redukcją a emergencją. Spór o miejsce umysłu w świecie fizycznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2009.
Poczobut R., Odmiany emergencji w zastosowaniach do ontologii umysłu, „Roczniki Filozoficzne KUL” 2002, 50, s. 403–426.
Popper K.R., Odrzucenie materializmu, [w:] Refleksje na rozdrożu, red. S. Wszołek, Biblos, Tarnów 2000, s. 303–312.
Popper K.R., Eccles J.C., The Self and Its Brain, Springer Verlag, New York 1977.
Putnam H., The Nature of Mental States, [w:] tenże, Mind, Language, and Reality. Philosophical Papers, vol. 1, Cambridge University Press, Cambridge 1975, s. 429–440.
Rosenfield I., The Strange, Familiar, and Forgotten: An Anatomy of Consciousness, A. Knopf, New York 1992.
Searle J.R., Umysł. Krótkie wprowadzenie, przeł. J. Karłowski, Dom Wydawniczy „Rebis”, Poznań 2010.
Searle J.R., Umysł na nowo odkryty, przeł. T. Baszniak, PIW, Warszawa 1999.
Sellars W., Philosophy and the Scientific Image of Man, [w:] tenże, Science, Perception and Reality, Routledge and Kegan Paul, London 1963.
Sellars W., Science, Perception and Reality, Humanities Press, New York 1971.
Smith B.C., God, Approximately, tekst nieopublikowany.
Smith R., Modest Reductions and the Unity of Science, [w:] Reduction, Explanation and Realism, red. D. Charles, K. Lennon (red.), Oxford University Press, Oxford 1992, s. 19–43.
Sperry R.W., A Modified Concept of Consciousness, „Psychological Review” 1969, 76, s. 532–536.
Sperry R.W., Consciousness and Causality, [w:] The Oxford Companion to the Mind, red. R.L. Gregory, Oxford University Press, Oxford 1987, s. 164–166.
Sperry R.W., In Defense of Mentalism and Emergent Interaction, „Journal of Mind and Behaviour” 1991, 12, s. 221–246.
Sperry R.W., Macro- Versus Micro-Reductionism, „Philosophy of Science” 1986, 53, s. 265–270.
Sperry R.W., Mental Phenomena as Causal Determinants in Brain Function, [w:] Consciousness and the Brain, red. G.G. Globus, G. Maxwell, I. Savodnik, Plenum Press, New York 1976, s. 163–177.
Sperry R.W., Mind, Brain and Humanist Values, [w:] New Views of the Nature of Man, red. J.R. Platt, Chicago University Press, Chicago 1965, s. 71–92.
Stalnaker R., Varieties of Supervenience, [w:] tenże, Ways a World Might Be, Oxford University Press, Oxford 2003, s. 86–108; polski przekład: Odmiany superweniencji, przeł. T. Ciecierski, [w:] Analityczna metafizyka umysłu. Najnowsze kontrowersje, red. M. Miłkowski, R. Poczobut, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2008, s. 98–126.
Strawiński W., Jedność nauki, redukcja, emergencja, Fundacja Aletheia, Warszawa 1997.
Tormos J.M. et. al., Lateralized Effects of Self-Induced and Happiness on Corticospinal Excitability, „Neurology” 1997, 49, s. 487–491.
Velmans M., Making Sense of Causal Interactions between Consciousness and Brain, „Journal of Consciousness Studies” 2002, 9, s. 69–95.
Weinberg S., The First Three Minutes, Andre Deutsch, London 1977.
Weiskrantz L., Neuropsychology and the Nature of Consciousness, [w:] Mindwaves, red. C. Blackmore, S. Greenfield, Blackwell, Oxford 1987, s. 113–137.
Wróbel A., W poszukiwaniu integracyjnych mechanizmów działania mózgu, [w:] Mózg a zachowanie, red. T. Górska i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 460–486.
Żegleń U., Filozofia umysłu, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2007.
Życiński J., Bóg i ewolucja. Podstawowe pytania ewolucjonizmu chrześcijańskiego, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002.
Życiński J., Strukturalna przyczynowość i konwergencja biologiczna w ewolucji kosmicznej, [w:] Ewolucja życia i ewolucja wszechświata, red. J. Mączka, P. Polak, Copernicus Center Press, Kraków 2011, s. 37–49.