Indeterministic worlds of Franz-Serafin Exner and Marian Smoluchowski
Article Sidebar
Published:
Jun 12, 2017
Main Article Content
Abstract
The paper presents philosophical views which have been propagated in the first decade of the 20th-century by Austrian experimental physicist Franz-Serafin Exner (1846-1926). According to Exner all apparently deterministic laws are only a kind of the macroscopic limit of the indeterministic random events and processes in nature. The paper attempts to show whether Exner’s ideas have influenced the views on randomness and probability developed by renowned Polish physicist Marian Smoluchowski (1872-1917) who belonged to informal circle of Exner’s students and assistants (so-called Exner-Kreis).
Article Details
How to Cite
Rodzeń, J. (2017). Indeterministic worlds of Franz-Serafin Exner and Marian Smoluchowski. Philosophical Problems in Science (Zagadnienia Filozoficzne W Nauce), (62), 73–98. Retrieved from https://zfn.edu.pl/index.php/zfn/article/view/387
Section
Articles
References
Benndorf, H., 1927. Zur Erinnerung an Franz Exner. Physikalische Zeitschrift, 28, s. 397-409.
Bitbol, M., 1996. Schrödinger’s Philosophy of Quantum Mechanics. Dordrecht: Kluwer Academic Publisher.
Boltzmann, L., 1868. Studien über Gleichgewicht der lebendigen Kraft zwischen bewegten materiellen Punkten. Weiner Berichte, 58, s. 517-560.
Coen, D.R., 2008. Vienna in the Age of Uncertainty: Science, Liberalism, and Private Life. Chicago: University Chicago Press.
Exner, F.M., 1913. List do M. Smoluchowskiego z 18.01.1913. Korespondencja M. Smoluchowskiego z lat 1893-1917. Biblioteka Jagiellońska (BJ) 9414 III, k. 224-225.
Exner, F.-S., 1896. Listy do M. Smoluchowskiego z 27.04.1896, 8.05.1896, 8.06.1896. Listy do Mariana Smoluchowskiego z lat 1893-1917, BJ 9414 III, k. 226-229.
Exner, F.-S., 1908. Der Schlichten Astronomia. Wien (wydane własnym sumptem).
Exner, F.-S., 1909. Über Gesetze in Naturwissenschaft und Humanistik. W: Die feierliche Inauguration des Rektors der Wiener Universität für das Studienjahr 1908/1909. Wien: Selbstverlag der K.K. Universität.
Exner, F.-S., 1915-1916. Listy do M. Smoluchowskiego z 17.11.1915, 23.11.1915, 5.01.2016. Listy do Mariana Smoluchowskiego z lat 1893-1917, BJ 9414 III, k. 230-232.
Exner, F.-S., 1919. Vorlesungen über die physikalischen Grundlagen der Naturwissenschaften. Leipzig-Wien: Franz Deuticke.
Exner, F.-S., Haschek, E., 1904. Wellenlängen-tabellen für spektralanalytische Untersuchungen auf Grund der ultravioletten Bogenspektren der Elemente. Leipzig und Wien: F. Deuticke.
Forman, P., 1971. Weimar Culture, Causality, and Quantum Theory, 1918-1927: Adaptation by German Physicists and Mathematicians to a Hostile Intellectual Environment. Historical Studies in the Physical Sciences, 3, s. 1-115.
Hanle, P., 1979. Indeterminacy before Heisenberg: The Case of Franz Exner and Erwin Schrödinger. Historical Studies in the Physical Sciences, 10, s. 225-269.
Hasenöhrl, F., 1893-1915. Listy do Mariana Smoluchowskiego z lat 1893-1917, BJ 9415 III, k. 133-223.
Heidelberger, M., 2004. Nature from Within: Gustav Theodor Fechner and His Psychophysical Worldview. Pittsburgh: University of Pittsburg Press.
Heller,. M., 2012. Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą. Kraków: Copernicus Center Press.
Hiebert, E.N., 2000. Common Frontiers of the Exact Sciences and the Humanities. Physics in Perspective, 2, s. 6–29.
Hörz, H., 1992. Determination and Self-Organization: Erwin Schrödinger’s View on Chance. W: J. Götschl, (red.), Erwin Schrödinger’s World View. The Dynamics of Knowledge and Reality. Dordrecht: Springer.
Hunger, H., 2008. Smoluchowski and Vienna. W: M. Kokowski, (red.), The Global and the Local: The History of Science and the Cultural Integration of Europe. Proceedings of the 2nd ICESHS (Cracow, Poland September 6-9, 2006).
(dostęp: 28.12.2016)
Karlik, B., Schmid, E., 1982. Franz S. Exner und sein Kreis. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Peirce, C.S., 1935-1958. Collected Papers. C. Hartshorne, P. Weiss, (red.), Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Planck, M., 1944. Dynamische und statistische Gesetzmäßigkeit. W: Wege zur physikalischen Erkenntnis: Reden und Vorträge. Leipzig: S. Hirzel, s. 54-67.
Poincaré, H., 1908. Wartość nauki. Warszawa: Centnerszwer i Ska.
Poincaré, H., 1912. Nauka i metoda. Warszawa: Centnerszwer i Ska.
Polak, P., 2009. Koncepcja przypadku w pismach Mariana
Smoluchowskiego. W: M. Heller i inni, (red.), Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym, t. 3. Tarnów: OBI, Kraków & BIBLOS, s. 443–460.
Rektorsinauguration an der Wiener Universität. Neue Freie Presse (Abendausgabe), 15 października 1908, s. 3.
Smoluchowski, M., 1896. Listy do Franza-Serafina Exnera z 30.04.1896, 2.05.1896. Spuścizna listowa F.-S. Exnera, Austriacka Biblioteka Narodowa (ABN), Autogr. 295/85-1.
Smoluchowski, M., 1915. List do Franza-Serafina Exnera z 29.12.1915. Spuścizna listowa F.-S. Exnera, ABN, Autogr. 295/85-3.
Smoluchowski, M., 1924-1928. Pisma z polecenia Akademii Umiejętności zgromadzone i wydane przez Władysława Natansona i Jana Stocka, t. 1-3. Kraków: Akademia Umiejętności – Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Smoluchowski, M., 1956. Wybór pism filozoficznych. Warszawa: PWN.
Stawarz, M., 2016. Rekonstrukcja i krytyczna analiza poglądów filozoficznych Mariana Smoluchowskiego, nieopublikowana praca doktorska, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie.
Stöltzner, M., 1999. Vienna Indeterminism: Mach, Boltzmann, Exner. Synthese, 119, s. 85-111.
Stöltzner, M., 2003. Causality, Realism and the Two Strands of Boltzmann’s Legacy (1896-1936), nieopublikowana praca doktorska, Uniwersytet w Bielefeld.
Teske, A., 1955. Marian Smoluchowski – życie i twórczość. Warszawa: PWN.
Bitbol, M., 1996. Schrödinger’s Philosophy of Quantum Mechanics. Dordrecht: Kluwer Academic Publisher.
Boltzmann, L., 1868. Studien über Gleichgewicht der lebendigen Kraft zwischen bewegten materiellen Punkten. Weiner Berichte, 58, s. 517-560.
Coen, D.R., 2008. Vienna in the Age of Uncertainty: Science, Liberalism, and Private Life. Chicago: University Chicago Press.
Exner, F.M., 1913. List do M. Smoluchowskiego z 18.01.1913. Korespondencja M. Smoluchowskiego z lat 1893-1917. Biblioteka Jagiellońska (BJ) 9414 III, k. 224-225.
Exner, F.-S., 1896. Listy do M. Smoluchowskiego z 27.04.1896, 8.05.1896, 8.06.1896. Listy do Mariana Smoluchowskiego z lat 1893-1917, BJ 9414 III, k. 226-229.
Exner, F.-S., 1908. Der Schlichten Astronomia. Wien (wydane własnym sumptem).
Exner, F.-S., 1909. Über Gesetze in Naturwissenschaft und Humanistik. W: Die feierliche Inauguration des Rektors der Wiener Universität für das Studienjahr 1908/1909. Wien: Selbstverlag der K.K. Universität.
Exner, F.-S., 1915-1916. Listy do M. Smoluchowskiego z 17.11.1915, 23.11.1915, 5.01.2016. Listy do Mariana Smoluchowskiego z lat 1893-1917, BJ 9414 III, k. 230-232.
Exner, F.-S., 1919. Vorlesungen über die physikalischen Grundlagen der Naturwissenschaften. Leipzig-Wien: Franz Deuticke.
Exner, F.-S., Haschek, E., 1904. Wellenlängen-tabellen für spektralanalytische Untersuchungen auf Grund der ultravioletten Bogenspektren der Elemente. Leipzig und Wien: F. Deuticke.
Forman, P., 1971. Weimar Culture, Causality, and Quantum Theory, 1918-1927: Adaptation by German Physicists and Mathematicians to a Hostile Intellectual Environment. Historical Studies in the Physical Sciences, 3, s. 1-115.
Hanle, P., 1979. Indeterminacy before Heisenberg: The Case of Franz Exner and Erwin Schrödinger. Historical Studies in the Physical Sciences, 10, s. 225-269.
Hasenöhrl, F., 1893-1915. Listy do Mariana Smoluchowskiego z lat 1893-1917, BJ 9415 III, k. 133-223.
Heidelberger, M., 2004. Nature from Within: Gustav Theodor Fechner and His Psychophysical Worldview. Pittsburgh: University of Pittsburg Press.
Heller,. M., 2012. Filozofia przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą. Kraków: Copernicus Center Press.
Hiebert, E.N., 2000. Common Frontiers of the Exact Sciences and the Humanities. Physics in Perspective, 2, s. 6–29.
Hörz, H., 1992. Determination and Self-Organization: Erwin Schrödinger’s View on Chance. W: J. Götschl, (red.), Erwin Schrödinger’s World View. The Dynamics of Knowledge and Reality. Dordrecht: Springer.
Hunger, H., 2008. Smoluchowski and Vienna. W: M. Kokowski, (red.), The Global and the Local: The History of Science and the Cultural Integration of Europe. Proceedings of the 2nd ICESHS (Cracow, Poland September 6-9, 2006).
Karlik, B., Schmid, E., 1982. Franz S. Exner und sein Kreis. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
Peirce, C.S., 1935-1958. Collected Papers. C. Hartshorne, P. Weiss, (red.), Cambridge, Mass.: Harvard University Press.
Planck, M., 1944. Dynamische und statistische Gesetzmäßigkeit. W: Wege zur physikalischen Erkenntnis: Reden und Vorträge. Leipzig: S. Hirzel, s. 54-67.
Poincaré, H., 1908. Wartość nauki. Warszawa: Centnerszwer i Ska.
Poincaré, H., 1912. Nauka i metoda. Warszawa: Centnerszwer i Ska.
Polak, P., 2009. Koncepcja przypadku w pismach Mariana
Smoluchowskiego. W: M. Heller i inni, (red.), Krakowska filozofia przyrody w okresie międzywojennym, t. 3. Tarnów: OBI, Kraków & BIBLOS, s. 443–460.
Rektorsinauguration an der Wiener Universität. Neue Freie Presse (Abendausgabe), 15 października 1908, s. 3.
Smoluchowski, M., 1896. Listy do Franza-Serafina Exnera z 30.04.1896, 2.05.1896. Spuścizna listowa F.-S. Exnera, Austriacka Biblioteka Narodowa (ABN), Autogr. 295/85-1.
Smoluchowski, M., 1915. List do Franza-Serafina Exnera z 29.12.1915. Spuścizna listowa F.-S. Exnera, ABN, Autogr. 295/85-3.
Smoluchowski, M., 1924-1928. Pisma z polecenia Akademii Umiejętności zgromadzone i wydane przez Władysława Natansona i Jana Stocka, t. 1-3. Kraków: Akademia Umiejętności – Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Smoluchowski, M., 1956. Wybór pism filozoficznych. Warszawa: PWN.
Stawarz, M., 2016. Rekonstrukcja i krytyczna analiza poglądów filozoficznych Mariana Smoluchowskiego, nieopublikowana praca doktorska, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie.
Stöltzner, M., 1999. Vienna Indeterminism: Mach, Boltzmann, Exner. Synthese, 119, s. 85-111.
Stöltzner, M., 2003. Causality, Realism and the Two Strands of Boltzmann’s Legacy (1896-1936), nieopublikowana praca doktorska, Uniwersytet w Bielefeld.
Teske, A., 1955. Marian Smoluchowski – życie i twórczość. Warszawa: PWN.